Cây Xoan Đào

Tên khoa học: Toona sinensis A.Juss M.Roem

                       Pygeum arboreum Endl. et Kurz

Họ: Xoan (Meliaceae) - Bộ: Cam (Rutales)

Lớp (nhóm): Cây gỗ lớn

Tên Việt Nam: Xoan Đào,

Tên địa phương: Xoan hôi, May sao, Suấn xủ, Tông dù...

1. Giới thiệu cây Xoan Đào

Ở Việt Nam, Xoan Đào sinh trưởng ở độ cao từ 700 đến 1000m so với mặt nước biển. Phân bố rải rác ở các tỉnh vùng núi phía Bắc như Lạng Sơn, Sơn La, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Quảng Ninh… và một số khu vực khác của Tây Nguyên. Tại Kom Tum, Xoan Đào phát triển tốt ở một số huyện như: Sa Thầy, Kon Rẫy, Kon Plong. Xoan Đào còn rất ít cá thể ở khu vực rừng miền Đông Nam Bộ.

Xoan Đào là loài cây ưa sáng hoàn toàn, qua khảo sát tại địa phương xã Hiếu, huyện Kon Plong tỉnh Kon Tum cho thấy: Xoan Đào chỉ tái sinh ở những ô trống trong rừng, ven đường đi, đặc biệt ở những nơi có các con đường mới mở xuyên rừng. Mật độ tái sinh của Xoan Đào có những chỗ rất cao 5.000 đến 10.000cây/ha.

Việc theo dõi thu hái hạt để gieo ươm gây trồng Xoan Đào tại địa phương chưa được thực hiện, vì thế giải pháp trước mắt cho việc gây trồng loài cây này là bứng những cây con tái sinh tự nhiên ở những nơi có mật độ cao để trồng rừng. Xoan Đào được trồng thuần với mật độ 1.100 hoặc 1.600cây/ ha.

 Xoan Đào sinh trưởng nhanh, tăng trưởng bình quân năm đạt đường kính 2 - 2,5cm và đạt chiều cao 1,2 - 2m. Gỗ Xoan Đào được dùng làm ván lạng, ván bóc và các đồ nội thất gia đình như cửa gỗ, bàn ghế, tủ bếp… Đặc biệt hiện nay gỗ Xoan Đào được dùng làm ván lạng cho veneer rất phổ biến, loại gỗ này đang rất được ưa chuộng trên thị trường. Chất liệu veneer Xoan Đào đang trở thành xu hướng và sự lựa chọn của rất nhiều gia đình Việt. Lá non và vỏ cây có thể dùng để chiết xuất tinh dầu.

Là loại gỗ có độ bền và độ ổn định cao, thiết kế được nhiều kiểu dáng, mẫu mã hiện đại, sau khi đã được xử lý kỹ thuật thì độ chịu ẩm và khả năng kháng mối mọt tốt hơn. Sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ xuất khẩu Việt Nam năm 2012 đạt 3,8 tỷ USD - đứng thứ 6 thế giới, thứ 2 châu Á, thứ Nhất Đông Nam Á - trong đó các mặt hàng chế biến từ gỗ Xoan Đào khá lớn.

Ngoài ra, Xoan Đào là loài cây đem lại giá trị kinh tế cao khi  được trồng phổ biến và thông dụng, dễ sinh trưởng và thời gian có thể thu hoạch ngắn.

Sau chu kỳ từ 8 đến 10 năm (với các tỉnh phía Bắc); 7 - 8 năm (với các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên), cây Xoan Đào đã cho khai thác, với giá bán từ 5 - 5,5 triệu đồng/m³ (gỗ tròn) đối với loại vanh dưới 80cm và trên 6 triệu đồng/m³ đối với loại vanh từ 80cm trở lên. 12,5 - 13 triệu đồng/m³ gỗ xẻ hộp; 16,5 - 18 triệu/m³ gỗ xẻ thành phẩm.

Hiện tại, hầu hết gỗ Xoan Đào trên thị trường Việt Nam được nhập khẩu từ Indonexia và Nam Phi.

Trong lĩnh vực nông lâm nghiệp đang bị thiếu hụt trầm trọng nguyên liệu gỗ phục vụ xây dựng phát triển đô thị, khu công nghiệp, dân dụng. Để giải quyết một phần khủng hoảng thiếu các loại gỗ phục vụ nhu cầu xin giới thiệu các bạn chú ý tới một loại gỗ quen thuộc lâu nay lãng quên trong các căn nhà của người dân đó là cây Xoan Đào. Xoan Đào rất dễ trồng, lớn nhanh, gỗ tốt, giá lại gấp 10 lần keo và bạch đàn. Một cây Xoan Đào 15 năm tuổi có đường kính 35 - 40 cm giá từ 3 - 3,5 triệu đồng. Một sào Xoan Đào (1000m²) có thể trồng từ 150 - 200 cây. Thời gian thu hoạch tốt nhất của cây Xoan Đào từ 6 - 8 năm tuổi.

Cũng giống như cây Lát xoan (Lát hoa), Xoan Đào cũng thuộc họ xoan, nên có tính chịu hạn cao. Thích hợp với vùng đất nghèo dinh dưỡng, khô hạn.

Lưu ý: Xoan Đào trồng trong vườn sinh trưởng tốt không bị lợn, dê, cừu phá hoại bởi lá, vỏ, rễ Xoan Đào có mùi hôi, vị đắng, mùi vị hôi hắc gây dị ứng tránh được súc vật ăn lá phá hoại cây trồng.

2. Giống.

Lát xoan (Lát hoa), Xoan Đào, Xoan ta, Xoan mộc… cùng họ (chi) nên kỹ thuật gieo ươm tương đồng. Vì vậy có thể vận dụng kỹ thuật thích ứng như nhau. Chúng tôi sưu tầm, lược trích và giới thiệu kỹ thuật ươm giống để quý bạn vận dụng cho phù hợp.

2.1. Kỹ thuật thu hái. (Theo cây giống lâm nghiệp)

- Cây trồng 8 - 9 năm bắt đầu ra quả, nhưng thu hái ở các lâm phần từ 10 tuổi trở lên mới có chất lượng hạt tốt. Chu kỳ sai quả: 2 - 3 năm, ở những năm này tỷ lệ cây ra quả đạt 80 - 90%.

- Thời gian thu hái: từ 25 /1 đến 15/02.

- Chỉ thị độ chín: Khi quả chín vỏ mầu nâu nhạt, một số quả nứt để hạt bay ra bên ngoài. Hạt và cánh hạt mầu cánh gián, nhân hạt chắc và có mầu trắng.

- Thời gian thu hái tốt nhất là vào lúc lâm phần có từ 5 - 10% số cây có quả nứt, phải thu sớm trước khi hạt phát tán.

2.2. Chế biến.

- Quả khi thu hái, hạt chưa tách. Hạt chỉ tách khi quả chín hoàn toàn.

- Quả thu hái về phải ủ quả 2 đến 3 ngày sau khi  phân loại.

- Đống ủ không cao quá 50cm và phải để nơi thông gió. Mỗi ngày đảo 1 lần.

- Khi quả chín có hiện tượng tự tách hạt, ta đem trải đều phơi dưới nắng để tách hạt. Hạt được phơi 2 - 3 nắng, khi hạt đã khô sàng sảy có thể đem gieo ngay hoặc đem bảo quản.

2.3. Bảo quản hạt giống.

Trong điều kiện thông thường:

- Hạt sau khi phơi khô giữ ở độ ẩm 10 - 15% đem cất trong chum lọ có nút đậy kín để nơi thoáng mát.

- Kiểu bảo quản này có thể duy trì sức sống được 1 thời gian nhưng tỷ lệ nảy mầm giảm tương đối nhanh. Sau 3 tháng đã mất sức nảy mầm 35 - 50%.

Một số thông số cơ bản:

- Tỷ lệ chế biến:       20kg quả tươi/1kg hạt khô.

- Số lượng hạt/1kg:  55.000 - 60.000 hạt.

- Độ thuần:                trên 90%.

- Tỷ lệ nảy mầm:       trên 70%.

Theo kinh nghiệm:

- Hạt có mầu cánh dán nhạt: Hạt kém phẩm chất (hạt thu hái chưa chín). Tỷ lệ nảy mầm thường đạt 25 - 30%.

- Hạt có mầu cánh dán trong: hạng tốt nhất, tỷ lệ nảy mầm trên 80%.

- Hạt có mầu cánh dán sẫm: Chất lượng kém (hạt cuối vụ, hạt của vụ trước pha lẫn hạt cũ có sự biến mầu). Tỷ lệ nảy mầm 30 - 40%.

3. Tạo bầu.

3.1.Vỏ bầu.

- Loại vỏ bầu PE mầu trắng đục hoặc đen, bảo đảm độ bền để khi đóng bầu hoặc qúa trình chăm sóc cây trong vườn cũng như khi vận chuyển cây không bị hư hỏng.

- Kích thước bầu: 8x12cm. Bầu không đáy và đục lỗ xung quanh. Không dùng bầu có đáy hoặc cắt góc đáy.

3.2.Thành phần hỗn hợp ruột bầu.

- Phân chuồng ủ hoai: 10%.

- Supe lân Lâm thao:     2%.

- Đất tầng A dưới tán rừng:       88%.

- Đất có hàm lượng mùn từ 3% và độ pH: 5 - 6.

Yêu cầu phân chuồng:

- Phân phải qua ủ hoai

- Phân khô.

Yêu cầu phân Lân:

- Phân Supe Lâm Thao

- Hàm lượng P2O5 dễ tiêu đạt tỷ lệ 14%

Yêu cầu đất rừng tầng A:

- Có hàm lượng mùn 3%

- Độ pH(KCL): 5.0 - 6.0

- Thành phần cơ giới: thịt nhẹ, pha cát (sét vật lí 20-25%)

Trường hợp khan hiếm đất rừng có thể thay thế bằng đất dưới tán cây tế guột hoặc cây cỏ lào.

Tuyệt đối không được gieo "Chay”, không có phân chuồng hoặc dùng đất tầng B sau đó bón thúc phân vô cơ (đạm lá).

3.3. Kỹ thuật pha trộn đất ruột bầu.

- Đất tập kết tại vườn ươm, được đập nhỏ và sàng có đường kính mắt sàng 4mm, loại bỏ rễ cây, sỏi đá, đất sét, rồi vun thành đống cao 15 - 20cm.  Sau đó phun ẩm và dùng vải mưa, giấy bóng ủ 4 - 5 ngày ngoài nắng.

- Phân chuồng qua ủ hoai  và phân Lân, nếu vón cục cũng phải đập nhỏ và sàng.

- Các thành phần kể trên được định lượng (đong bằng thúng, sảo…) theo tỷ lệ đã quy định và trộn đều trước khi đóng bầu.

- Để có độ kết dính khi đóng bầu, đất được tưới nước ẩm, nhưng tránh quá ướt kết vón.

3.4. Tạo luống, xếp bầu và kỹ thuật đảo bầu.

- Trang mặt luống cho phẳng, đất nhỏ mịn, sạch cỏ.

- Luống để xếp bầu có quy cách: Chiều rộng 1m, chiều dài 10 - 20m và cao 15 - 20cm. Rãnh luống: 40 - 50cm.

- Xếp bầu theo hàng, cứ 2 hàng để cách 1 hàng. Mật độ bầu trên luống khoảng 260 - 280 bầu/m2.

- Từ tháng thứ 3 - 4 phải tiến hành thăm bầu. Mỗi khi rễ cọc phát triển ra ngoài đáy bầu phải tiến hành đảo bầu kết hợp phân loại cây để tiện chăm sóc. Chỉ tiến hành đảo bầu vào những ngày dâm mát hoặc có mưa nhỏ.

4. Xử lí hạt giống.

- Diệt khuẩn bằng cách ngâm hạt trong dung dịch thuốc tím KMnO4 nồng độ 0,1% (1gam thuốc tím pha cho 1 lít nước) thời gian ngâm: 30 phút.

- Vớt ra tiếp tục ngâm trong nước ấm 30 - 35oC trong 5 - 6 giờ.

- Hạt được ủ trong túi vải bông để nơi khô ráo ấm áp, khoảng 2kg/túi và cất giữ nơi khô ráo.

- Hàng ngày tiến hành ủ chua bằng nước lã sạch, ấm 30oC cho đến khi hạt nứt nanh  đem gieo (Tránh để nanh quá dài khi gieo có thể bị gẫy mầm).

5. Thời vụ gieo.

Ngay khi thu hái xử lý hạt đã xong.

6. Gieo hạt và cấy cây.

+ Có thể gieo hạt thẳng vào bầu.

- Tạo 1 lỗ sâu 0,5cm giữa bầu và gieo 1 - 2 hạt nứt nanh, sau đó phủ lớp đất mỏng từ 3 - 5mm.

- Dùng rơm rạ phủ trên mặt luống giữ độ ẩm, tránh nắng.

+ Có thể gieo theo hàng hoặc gieo vãi. Số hạt gieo: 1kg/30 - 40m2.

- Sau khi gieo tiến hành phủ hạt. Lớp đất phủ không quá 4mm, sau đó phủ rơm rạ trên mặt luống. Rơm rạ để phủ cần được khử trùng. Sau khi gieo tiến hành tưới nước đủ ẩm.

- Dùng cây mầm có chiều dài 2 - 2,5cm, khi cây được 15 - 20 ngày tuổi. Hạt cây mầm là thời kì cây mầm chóng bén rễ có tỷ lệ sống cao nhất.

- Chỉ tiến hành cấy cây khi trời râm mát hoặc mưa nhẹ, tránh những ngày nắng gắt, gió mùa Đông Bắc. Trước hôm cấy cần tưới đất ướt đều.

- Cây cấy  sau khi nhổ cần nhúng luôn vào bát nước để tránh khô rễ mầm. Cấy đến đâu nhổ đến đấy. Loại bỏ những cây xấu. Dùng que nhọn chọc 1 lỗ sâu 1- 2 cm ở giữa bầu, hướng cây mầm sao cho cổ rễ ngang mặt bầu và dùng que ép chặt đất rễ mầm. Trường hợp rễ cây mầm quá dài có thể cắt bớt, nhưng tránh gây dập nát.

- Sau khi cấy xong tiến hành cắm ràng ràng che mặt luống và tưới nước cho cây. 1 kg ràng ràng có thể cắm che được 1m². (Che phủ 80 - 90% mặt luống).

Nên gieo ươm trong nhà lưới hoặc gieo ươm trên luống có che bằng lưới cản quang là tốt nhất.

7. Chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh.

7.1.Chăm sóc cây con.

Tưới nước.

- Tưới nước giữ độ ẩm đất  sau khi gieo hoặc cấy cây nếu trời không mưa. Không được để khô luống.

- Khi thấy hạt mọc mầm gai dứa dỡ bỏ rơm rạ phủ mặt luống và cắm ràng ràng che bóng. Từ thời gian hạt chưa bỏ mũ thường xuyên tưới mỗi ngày  ít nhất 1 lần vào buổi sáng sớm hoặc buổi chiều. Tưới liên tục trong 20 ngày đầu, sau đó chỉ tưới khi đất khô.

- ở giai đoạn sau, tuỳ theo tình hình thời tiết mà ở giai đoạn sau điều tiết lịch tưới cho phù hợp: cách  10 - 15 ngày tưới 1 lần.

- Trước khi xuất vườn 1 - 2 tháng tuyệt đối không được bón thúc, hạn chế tưới nước hãm cây.

Cấy dặm:

Sau khi cấy cây 5 - 10 ngày, cây nào chết cần tiến hành cấy dặm ngay.

Nhổ cỏ phá váng:

- Luôn làm cỏ sạch trên mặt luống. Thời gian đầu cứ sau 10 - 15 ngày cần làm cỏ, kết hợp phá váng 1 lần.

- Dùng que vót nhọn xới nhẹ phá lớp váng tạo trên mặt bầu, tránh không làm hư tổn đến bộ rễ.

Che bóng:

- Xoan Đào là cây ưa sáng, nhưng khi còn nhỏ chịu bóng nhẹ và phát triển nhanh.

- Giai đoạn đầu cần có độ che bóng 30%, sau đó dỡ bỏ dần giàn che.

- Trước khi xuất vườn 1-2 tháng cần dỡ bỏ hoàn toàn.

Bón thúc.

- Có thể bón thúc bổ trợ để thúc đẩy sinh trưởng của cây con trường hợp cây sinh trưởng kém ở các thời điểm cây 120 ngày, 180 ngày, 240 ngày. Sau 15 - 20 ngày thúc 1 lần.

- Dùng loại phân hỗn hợp Đạm Amôn - Supe lân và Cloruakali tưới thúc với tỷ lệ 3N:6P:1K. Hoặc dùng phân Supe Lân Lâm thao khi cây có biểu hiện tím lá. 2kg bón cho 1000 bầu chia làm 6 lần (Mỗi lần bón 0,340kg/1000bầu).

- Hoà phân với nồng độ 0,5% (1kg phân/200 lít nước). Tưới dung dịch nước phân bằng bình hương sen. Sau khi tưới phân phải tưới rửa bằng nước lã.

- Không tưới thúc vào những ngày nắng gắt, vào lúc buổi trưa nắng. Tốt nhất nên bón vào những ngày râm mát hoặc mưa phùn.

7.2. Phòng trừ sâu bệnh.

- Nhìn chung cây Xoan Đào trong giai đoạn vườn ươm ít nấm bệnh. Thường có 2 loại sâu hại: Sâu đục nõn và sâu ăn lá cả ở vườn ươm và ngoài rừng trồng.

- Cách phòng trự hữu hiệu nhất là thường xuyên kiểm tra và bắt sâu vào buổi sáng. Ngoài ra còn có thể dùng hoá chất thông thường.

8. Tiêu chuẩn cây xuất vườn.

- Tuổi cây: 6 - 7 tháng tuổi (nếu chăm sóc tốt).

- Đường kính cổ rễ: 0,5 - 0,6 cm.

- Chiều cao: 50 - 60 cm.

- Cây đã hoá gỗ hoàn toàn.

- Cây không bị nhiễm sâu bệnh.

- Cây không bị cụt ngọn, không nhiều thân.

- Không trồng cây khi đã có lá non.